Jouw leven ontvouwt zich binnen vier fundamentele dimensies van een relationeel veld: je relatie met jezelf, met andere mensen, met je omstandigheden en met tijd. Dit is een beschrijving van wie jij aan het zijn bent; de manier waarop jij verschijnt in de wereld en de wereld aan jou verschijnt.
Belangrijk is dat deze relaties relevant (onze acties zijn belangrijk) — en ogenschijnlijk (onze acties zijn uiteindelijk arbitrair) zijn. Omdat je jezelf bent gaan wegdenken uit de eerste oorzaak, lijkt de wereld buiten jou te bestaan, alsof jij en de werkelijkheid gescheiden domeinen zijn; “Dit ben ik. Dit is waar ik ben. Dit is mijn perspectief.”Je leeft altijd in twee werkelijkheden tegelijk: het verhaal van je mind en de onmiddellijke werkelijkheid van dit moment.
Je hebt een copingmechanisme — “gedragsbeheersingssysteem” gecreëerd en dat heeft een belangrijke functie; het is een structuur die je helpt om te nagiveren (onzekerheid managen, kennis opdoen en handelen) in de complexe werkelijkheid. In een werkelijkheid met “10.000 mogelijkheden” kan je niet alles een gelijke waarde toekennen. Je systeem zou je per direct overbelasten door de enorme hoeveelheid aan informatie, prikkels en opties die je binnen krijgt. Dus je moet onderscheid maken — waarom of wanneer — om te kunnen functioneren, want anders is alles willekeurig. Maar vanuit die (schijn van) afgescheidenheid ontstaan allerlei systemische effecten die zich uitten in patronen en reflexen — perceptionele en functionele beperkingen— die jouw ervaring kleuren; je bent al ergens op uit vóór je überhaupt begint te denken. Het doel is niet om die scheiding tussen de twee werelden op te heffen (dat kan ook niet), maar om te kijken of je de spanning tussen beide kunt dragen.
Dit is een uitnodiging om een bredere context te zien — die je relatie met de werkelijkheid opnieuw vormgeeft — in plaats van puur feiten te verzamelen. Binnen die vier dimensies is het werk nooit ‘af’. Het is een voortdurende beoefening van bewustzijn, het herstellen van heelheid en het opschonen van wat je onbewust in stand houdt. Wat je in één dimensie opruimt, transformeert hoe je in alle andere verschijnt.
De relatie met jezelf
Dit is de meest fundamentele relatie van allemaal. Hier bevindt zich jouw manier van zijn: je innerlijke staat, je perspectief, je houding, en jouw woord aan jezelf.
Dit is het domein waarin de vraag “Wie ben ik?” wordt beantwoord. Zelfonderzoek betekent onderzoeken wie we zijn en hoe we onszelf zien. Ben jij de content van je ervaring; je gedachten, emoties, stemmingen, verhalen? Ben jij de ruimte waarin die content verschijnt — zelfreflecterend bewustzijn? Of is er sprake van een symbiose tussen beide?
Op het moment dat iemand je vraagt tien eigenschappen op te noemen die beschrijven wie jij bent, gebeurt er iets subtiels maar wezenlijks. Er verschijnt in jou iets dat terugkijkt naar jezelf — iets dat zegt: “Wie ben ik eigenlijk?”
Dat wat reflecteert, dat wat kijkt, dat wat probeert te onderscheiden wat “ik” is en wat niet…
dat ís bewustzijn, de waarnemer, de kenner.
Het stelt je in staat om te denken over je eigen denken: “wie ben ik aan het zijn in deze situatie?”, “wat is de norm?” (waar, wanneer, in welke mate, hoe). Hierdoor maak je contact met je niet-logische capaciteit en kan je een nieuw start- of vertrektpunt vinden.
Jouw relatie met jezelf vormt het fundament van integriteit. Dat gaat over de mate waarin jij jouw eigen woord eert. Hoe integer en waarachtig je bent naar jezelf toe. “Wat is het zelf?” Dat is dat wat eigen is; dat wat in verbinding staat met jou. Het “zelf” is een bron van lijden; elke keer dat je een belofte aan jezelf breekt, raakt die relatie beschadigd. Je begint te wankelen in jezelf. Maar het is ook een bron van diepgang; wanneer je jouw woord serieus neemt, wordt die relatie krachtig en betrouwbaar. Je hebt dan het gevoel dat je leven werkt. Dit is geen waanidee, maar iets wat je pragmatisch — met onderscheidingsvermogen — kunt verifiëren of door bepaalde oefeningen te doen zoals meditatie, mindfulness of yoga.
Je wéét wanneer iets waar of noodzakelijk is en handelt naar dát weten zonder af te wachten of zelfsabotage. Dat weten vormt zich in taal en je woord eren is de uitweg uit het zero-sum spel. Het verplaatst je van najagen naar creëren, van tekort naar mogelijkheid — toekomstgerichte agency in plaats van onzekere voorspellingen. Dat is iets anders dan gerichtheid vanuit “controle”, “motivatie” of “enthousiasme”, omdat dat oppervlakkige toestanden zijn die komen en gaan.
Je stapt uit het mechanisme van “winnen zonder vervulling” en in het domein van integriteit; minder jagen → gezondere omgeving.
Vanuit die innerlijke heelheid ontstaat vanzelf een andere manier van aanwezig zijn in jouw leven. Dit is belangrijk! Je ziet jezelf als iemand die kan doen wat ie zegt. Het is veel waardevoller om jezelf te kunnen voorspellen dan om te proberen de oneindig complexiteit van de werkelijkheid te voorspellen.
De centrale beperking hier: De ‘Ik ben hier’-illusie. Jouw identiteit is een fragment in een groter geheel. Op het moment dat je zegt: “mezelf”, dan heb je “me” al van “zelf” gescheiden. Taal creëert dualiteit. Dit creëert de subject-object split binnen jouw zijn. Zodra deze kernervaring van eenheid breekt, treedt deceptie op. Je belandt in een gespleten relatie met de werkelijkheid: ik tegenover het leven. Dit is de wortel van dualiteit en drijft je in je hoofd; analyseren, excuseren, verklaren, oordelen, overleven.
Denk hierbij aan wie je aan het zijn bent en de gevoelde ervaring in relatie tot je sociale identiteit en de rollen die je aanneemt; cultureel, groepen en sociale verwachtingen, je innerlijke drijfveren, je normen en waarden, en de externe werkelijkheid.
Met andere woorden: de context, je verleden, je conditioneringen, je waarden, je angsten, je lichaam bepalen allemaal wat jij op dat moment als “relevant” ervaart.
Wanneer je niet voelt dat jij degene bent die je commitments zelf hebt gekozen, dan kun je ze nooit blijvend dragen. Dan draag je een last.
Onzichtbare kosten: stress, uitputting, verloren momentum. Je kunt je woord onmogelijk eren als je jezelf niet ervaart als diegene die je woord maakt. Dan is je woord gewoon geluid of wishful thinking. En verbinden of leiden vanuit gespletenheid, zelfdeceptie of gebroken beloftes aan jezelf? Daar zijn geen mogelijkheden.
→ Perceptie/actie: je wéét, maar je handelt niet.
De relatie met andere mensen
Dit is het domein van communicatie, gemeenschap en samenwerking.
Geef je om hoe verbonden je bent met jezelf, met andere mensen, met de wereld?
Doe je dat?
Ja — natuurlijk doe je dat — (computers doen dat niet).
Hier wordt onze grootste problematiek zichtbaar, omdat onze manier van verschijnen in relatie tot de ander onvermijdelijk aan het licht komt. Mensen zijn geïdentificeerd met hun overtuigingen. We zijn niet allemaal het zelfde. Er is veel variatie tussen mensen en dat betekent dat er veel opties zijn voor hoe een mens kan zijn — een dynamisch systeem — en er bestaat geen algoritme die je precies vertelt hoe je in elke situatie zou moeten reageren. Dus er wordt voortdurend geanticipeerd, geselecteerd en perspectieven kunnen botsen.
Je relatie met anderen bestaat, in feite volledig in taal.
Zintuiglijke indrukken komen “gelaagd” binnen, je mind interpreteert ze, en die interpretatie vormt zich, binnen een context, tot taal — het verhaal dat jij over de ander hebt, en het verhaal dat jij denkt dat de ander over jou heeft. Daarmee ben je van moment tot moment aan het framen, invullen en oriënteren — en ben je afhankelijk van het zelfregulerend vermogen van je aandacht en bewustzijn. Dát situeert jou en vanuit dáár relateer je, participeer je en breng je een perspectief.
Je presenteert jezelf voortdurend aan de wereld, en tegelijk presenteert de wereld zich aan jou — altijd binnen hetzelfde perspectief.
Relaties worden vooral relevant zodra ze jouw leven ondersteunen of bedreigen. Je accepteert bepaalde dingen wel en andere niet. Waarom doe je dat? Omdat je om jezelf geeft en zelf-deceptie wil voorkomen — dat is geen koude calculatie.
Er spelen doorgaans twee fundamentele krachten in je, twee polariteiten: de neiging om ergens bij te horen, en de neiging om authentiek jezelf te zijn.
Deze twee trekken aan je vanuit tegengestelde richtingen.
Naast de innerlijke polariteiten, zijn er ook twee krachten op een meer meta-niveau. Je kunt menselijke activiteit ruwweg op twee assen leggen.
De verticale as gaat over macht, status, competitie, winnen en verliezen.
Het is een zero-sum dynamiek: als iemand stijgt, daalt iemand anders. Het is het domein van ambitie, prestatie, erkenning, je potentieel waarmaken.
De horizontale as gaat over verbinding, nabijheid, gemeenschap en liefde.
Dit is geen zero-sum spel maar een relationeel veld waarin iedereen kan winnen. Het is de beweging naar elkaar toe, naar resonantie, naar menselijke nabijheid.
Wat vaak wordt vergeten, is dat deze twee assen niet in conflict hoeven te zijn.
Het is niet: dit is liefde en dit is macht alsof ze elkaar bestrijden. Het is ook niet: wie heeft gelijk? of wat is waar? Er is geen correlatie tussen beide; ze zijn simpelweg verschillende dimensies in het domein van zijn. Er is macht. Er is liefde. Er is richting. Er is relatie.
Beschouw de mogelijkheid dat macht en liefde op een bepaalde manier aan je kunnen verschijnen, en dat ze beide een tool zijn om een nieuwe opening te creëren.
Macht gaat over je capaciteit om iets te realiseren in de wereld.
Liefde gaat over je capaciteit om te erkennen dat iets anders dan jezelf werkelijk is, dat je verbonden bent met iets groter dan je (ego)zelf.
Twee bewegingen — Niet tegenstrijdig, maar tegengesteld — die elkaar juist kunnen aanvullen.
Yin en Yang, Alpha en Beta, Verticaliteit en Horizontaliteit.
Het waarmaken van je woord creëert vertrouwen, voorspelbaarheid en werkbaarheid. De mind is heel flexibel in een irrationele wereld — wordt gevoed door een veelheid aan indrukken — en is vatbaar voor zelfdeceptie (angst, aandacht, verlangen). Dit gaat veel dieper dan je denkt, lees het stuk over polariteiten.
Je woord eren brengt precies die gerichte beweging van bewustzijn die iets betekenisvol maakt. Het is méér dan een goed gevoel van consistentie. Zonder gerichtheid is er geen relevantie, geen focus en geen mogelijkheid om het gat te dichten tussen je huidige staat en je optimale staat (je hoogste optie). Belangrijk: dit heeft overigens niets met productiviteit te maken.
Het omvat ook het managen van onuitgesproken verwachtingen; de stille aannames die onder elke relatie door bewegen en bepalen hoe we elkaar lezen.
De centrale beperking hier: Het onbewuste filter waardoor je de werkelijkheid als ‘transactioneel’ ervaart — en waarmee je automatisch de woorden en acties van anderen interpreteert. Dat patroon kan subtiel of hardnekkig zijn.
Bijvoorbeeld: “Hij wil iets van mij.”, “Zij respecteert me niet.” “Ik moet dit oplossen.”
Dat is allemaal relatief, gevormd in taal — interpretatie.
Zonder vertrouwen komt niets tot stand, en zolang dat filter onzichtbaar is, is de relatie beperkt en daar betaal je een prijs voor, soms jarenlang.
Wanneer de vervormde interpretatie zichtbaar wordt, ontstaat een niet-reactief spreken als nieuwe mogelijkheid.
→ Voel het gewicht van onuitgesproken kwesties in jouw leven.
De relatie met je omstandigheden
Dit is jouw relatie met de feiten, met de situatie precies zoals die zich aandient. Het is het domein waarin je moet handelen, kiezen, reageren en dragen wat zich voordoet.
Deze relatie wordt volledig bepaald door hoe de omstandigheden jou voorkomen. Dezelfde feitelijke situatie kan verschijnen als een bedreiging, een obstakel, een kans, of simpelweg als neutraal. En afhankelijk van dat verschijnen verandert jouw hele manier van zijn: je lichaam, je emoties, je gedachten en je handelen verschuiven mee.
Wanneer je wereldbeeld wordt bedreigd, ontstaat er een emotie. Dat wordt ergens in je lichaam gevoeld en is een signaal dat de werkelijkheid niet langer past binnen jouw kader van interpretatie oftewel context.
Integriteit in dit domein betekent: “wat je zegt is zo.”
Het gaat om het erkennen van de kale feiten zonder de invloed van je verhaal; je ego en emoties — geen spin, niet overdrijven, geen zaken achterhouden of mooier maken dan ze zijn. Je thema’s aankijken in plaats van ze te ontwijken. Deze waarachtigheid vormt de basis voor een helder assessment. Je ziet de werkelijkheid zoals die is; niets meer en niets minder — schoon kijken.
De centrale beperking hier: Je alledaagse, nuchtere kijk op de wereld.
Je mentale model van de realiteit, je overtuigingen en aannames, creëert een pre-fixatie waardoor elke situatie automatisch wordt geïnterpreteerd, nog vóór jij beseft dat je interpreteert.
Die lens bepaalt wat je voor mogelijk houdt, wat je vreest en waar je blind voor bent.
Je kracht in dit domein ontstaat wanneer je de context bewust verschuift; van probleem naar mogelijkheid, van fout naar leermoment, van vastzitten naar bewegen, waardoor de pre-fixatie kan shiften.
Die shift is alleen beschikbaar wanneer je niet langer het effect bent van je automatische waarneming van de omstandigheden, maar wanneer jij participeert en eigenaarschap neemt over die waarneming.
→ Geen eigenaarschap → geen commitment → geen mogelijkheden
De relatie met tijd
Dit is jouw relatie met het verleden, het heden en de toekomst; het domein van mogelijkheid, richting en belichaamde actie.
In dit domein werkt verbinding het krachtigst wanneer je je oriënteert op de toekomst.
De centrale vraag luidt telkens opnieuw: leef je als een effect van je verleden, of als de oorzaak van je toekomst?
Bewustzijn in relatie tot tijd betekent dat je wakker bent bij je woord. Niet als regel of discipline, maar als een directe weg uit de gespletenheid tussen ‘ik’ en ‘het leven’.
Wat jij uitspreekt, beweegt je handelen. Wat jij toezegt, krijgt realiteit.
Wanneer je meent wat je zegt en op tijd uitvoert wat je hebt beloofd, valt de afstand tussen intentie en actie weg. Wat gedaan moet worden, wordt gedaan. Dan bestaat er geen aparte ‘ik’ die nog iets moet waarmaken. Je bent het doen.
Elke keer dat je wéét maar niet handelt (zelfsabotage), creëert dat een breuk: een ik die tegenover het leven komt te staan. Elke keer dat je wéét en wél handelt, valt die afgescheiden ik weg. Dan stroomt tijd weer in één lijn. De zoektocht naar en het onderhouden van betekenis (gevoel van coherentie en verbinding) is de primaire motiverende kracht voor mensen. Jouw handelen afgestemd op wat je wéét brengt je direct in alignment met betekenis.
Een gemiste deadline is daarom niet alleen een praktisch probleem; het is een teken dat je niet bewust aanwezig was bij wat je had toegezegd. Dat brengt frictie, trekt je in het hoofd en maakt de toekomst onzeker en onvoorspelbaar.
Op het moment dat je merkt dat je je woord niet kunt houden, erken dat onmiddellijk.
Dat eerlijke erkennen is het opschonen.
Wanneer je dat doet, ontstaat er bewustzijn, helderheid en daarmee werkbaarheid.
De centrale beperking hier: de manier van zijn waarin jij wordt geleefd door het verleden.
Zolang teleurstellingen, oude beloftes en besluiten, ervaringen, schuld, schaamte, aannames of wrok jouw toekomst bepalen, bestaat er geen echte vrijheid. Wat jij dan ‘toekomst’ noemt, is enkel de echo van het verleden.
Transformatie in dit domein ontstaat wanneer je een toekomst creëert die anders nooit zou plaatsvinden.
Dat is een daad: een belofte die een nieuwe mogelijkheid in de tijd tot bestaan brengt als uitdrukking van jouw keuze. Wanneer je je vanuit bewustzijn committeert aan die belofte, verschuift jouw manier van zijn.
Je handelt vanuit de toekomst die jij hebt gecreëerd en niet vanuit een reactie op het verleden.
Wat je niet ziet, stuurt jou.
Jouw hele stimulus-responsmechanisme speelt zich dus af binnen dit relationele veld. Wat je niet kunt onderscheiden, kun je niet managen. En alles wat je niet kunt managen, managet jou. Dat zou je alert moeten maken — want precies datgene wat buiten beeld blijft, bepaalt het meest hoe jij verschijnt.
Je hebt weinig regie over je emoties, je gedachten, je herinneringen, je fysieke staat of over wat er spontaan in je bewustzijn opkomt. Waar je wél zeggenschap over hebt, is wat er uit je mond komt;
“Ik voel stress → maar ik kies hoe ik daarop handel.”
Dus je hebt agency — het vermogen om de gevolgen van je handelen te overzien en je volgende stap daarop af te stemmen. Dat is de reden waarom je bijvoorbeeld kunt stemmen of een hypotheek afsluiten. Je voelt dat je capabel bent om op deze manier te handelen. Het is centraal in je leven, niet enkel theoretisch, maar ook praktisch. Dat is hoe je leeft en tegelijk is dit dus diep problematisch, omdat het slechts een dun laagje is bovenop diepere patronen en contexten die je handelen in werkelijkheid sturen.
Wanneer je voldoende bewust bent, ga je het onderliggende cognitief proces herkennen waarin we allemaal automatisch functioneren:
Stemming → Perceptie → interpretatie → bevestiging → spreken → luisteren → nieuwe stemming.
Het beeld of de analyse die je van jezelf hebt — je initiële staat — bepaalt je stemming (mood). Dat is je innerlijke vertrekpunt (bijvoorbeeld angst, twijfel, uitputting) die jouw lens kalibreert. De stemming selecteert automatisch de lens; een pre-fix. Als de stemming negatief is, wordt de perceptie onmiddellijk vertaald naar een negatief verhaal (acties die je je voorstelt). Perceptie is nooit passief, maar altijd actief betrokken, altijd georiënteerd op iets wat mogelijk is en wil vermijden. Interpretatie is het toevoegen van een oordeel en betekenis aan de waarneming. Je onderbewuste zoekt bevestiging dat je waarneming klopt en je spreken wordt nu een reactie op je bevestigde verhaal — “uitstelgedrag”, “zelfsabotage”.
In schaaktermen:
Je aandacht wordt automatisch naar het centrum getrokken, omdat dat meestal strategisch relevant is. Maar bij een ongewone partij blijkt juist die vooronderstelling fataal. De speler kijkt precies dáár waar zijn vooronderstelling hem vertelt te kijken, en verliest omdat hij dat kader niet kon loslaten.
Natuurlijk weten we dat wat voor ons vanzelfsprekend lijkt, ons tegelijk blind kan maken. Je denkt dat je precies ziet wat er gebeurt, maar je kijkt door een filter dat je niet doorhebt. Zoals in een relatie: "Ik dacht dat ze boos op me was… maar ze bleek eigenlijk bang."
Dat is een aha-moment — een inzicht in je verhouding tot die ander. Een helder moment waarin het oude verhaal wegvalt en de werkelijkheid ineens anders verschijnt.
Op momenten van onzekerheid grijpt je mind instinctief terug naar een verhaal dat je identiteit beschermt. Het discomfort wordt klein gemaakt en er ontstaat een interpretatie die het meest veilig voelt voor het ego. Perceptie is dus nooit neutraal. Dat heeft een functie, maar het vervormt de werkelijkheid — en precies daarom is echte transformatie zo lastig. Lees het stuk over State of mind.
Begin je in te zien dat wijsheid niet optioneel is? Je moet bereid zijn eerlijk te kijken naar wat er niet werkt. Niemand wil gezien worden als iemand die fáált; “He jij, laten we de middag spenderen waar we gaan kijken naar wat je allemaal fout hebt gedaan.” Daar zit je niet op te wachten — je identificeert je met de acties die je onderneemt. Jij denkt: “Ik wil niet die persoon zijn die veel faalt.” Terwijl juist dát erkennen de ingang opent naar inzicht en een andere manier van zijn. Het geeft je de ruimte om uit te zoomen. En zodra je uitgezoomd bent, verschuift het hele speelveld: polariteiten worden geen problemen meer, maar ankerpunten voor inzicht en kracht. Dat is precies de kern van wijsheid: niet zoeken naar een beter antwoord binnen hetzelfde denkkader, maar het denkkader zelf doorzien. Dit gaat meer over aandacht en bewustzijn dan over logica en conclusies. Met andere woorden: aandacht bepaalt wat je ziet, maar ook wat je nooit te zien krijgt. Het werkt razendsnel, vóór elke bewuste gedachte, en functioneert als een soort innerlijke snoeischaar: het selecteert bepaalde patronen als relevant en zet de rest weg als ruis.
Feedbackstap: je luistert naar je eigen spreken/handelen — Dit is hoe jij verschijnt in de wereld. Het zien van het filter/verhaal creëert ruimte voor een nieuw spreken. Het plotseling zien van het ene — dat ene punt dat alles kantelt — is het kenmerk van wijsheid. Het is dat moment waarop je systeem de focus verplaatst: weg van het steeds opnieuw herhalen van hetzelfde falende patroon, naar de onderliggende aanname die nooit onderzocht werd. Als je niet het karakter en het bewustzijn hebt om “dat ene” op te merken, dan zul je structureel tekortschieten bij elk probleem dat inzicht vraagt — bij alles wat vraagt om een ander perspectief, een verschuiving in hoe je waarneemt.
Één ding blijft waar: je kunt jezelf een verhaal blijven vertellen dat een tijdje goed voelt, maar de werkelijkheid wint altijd.
Wat je ziet, is dat ik praat over zijn, de bron, non-dualiteit, taal en de conflicten die zich in jou afspelen. Dat geeft een ander begrip van je innerlijke wereld dan de meeste modellen doen. Wat ik in ieder geval niet tracht te doen is je uit te nodigen tot spiritueel escapisme, maar de nadruk te leggen op kijken, zien, verantwoordelijkheid, waarheid en integriteit.
En ik snap het: als je nuchter en rationeel bent ingesteld, kan je eerste reactie zijn: “Oké… interessante theorie. Maar hoe weet ik dat dit waar is? Ik kan me daar geen voorstelling van maken. Hoe kan ik dit testen?”
Het eerlijke antwoord? Ik weet het ook nog niet precies. Er is nog veel wat we nog niet kunnen meten of volledig verklaren.
Mijn suggestie; probeer er niet iets van te maken wat lijkt op iets wat je al kent, want dat gaat je afleiden. Je zult missen wat hier voor jou is. Dat zou zonde zijn. Waarschijnlijk ga je toch vergelijken. Het is menselijk om te vergelijken; je werkt toch altijd met wat je hebt, maar kijk dan of je je bewust kunt zijn en kunt herkennen/luisteren naar wanneer je dit doet.
Wat ik wél weet, omdat ik het vaak genoeg heb gezien, is wat er gebeurt wanneer mensen hier echt mee aan de slag gaan. Bewustzijn zelf blijft een mysterie. Maar dat mysterie betekent niet dat we er niets over kunnen zeggen. We kunnen heel precies kijken naar hoe bewustzijn zich uit in je ervaring van werkelijkheid, en vooral in de werkbaarheid van je leven. De gesprekken die ik heb, de stress die verdwijnt, de rust die terugkomt, de (cognitive) ruimte die ontstaat, de verschuiving die ze in hun relaties ervaren, de kracht en het vertrouwen dat ze terugkrijgen … dat is voor mij het bewijs dat ertoe doet.
Als jij voelt dat je meer invloed wilt hebben op je relaties, je patronen of je manier van zijn — en je zoekt iemand die je daarbij kan begeleiden — dan nodig ik je uit om contact met mij op te nemen.